آزمایش FSH یک آزمایش خون است که سطح هورمون follicle-stimulating hormone (FSH) را اندازه‌گیری می‌کند. این هورمون توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و در زنان برای تنظیم دوره قاعدگی و در مردان برای تنظیم تولید اسپرم مهم است. این آزمایش معمولاً برای تشخیص مشکلات تولید اسپرم در مردان و مشکلات تخمک‌گذاری در زنان استفاده می‌شود. سطح بالای FSH در زنان ممکن است نشانگر کاهش توانایی تخمدان‌ها در تولید تخمک باشد، در حالی که سطح بالای FSH در مردان ممکن است نشانگر مشکلات در تولید اسپرم باشد.

– تعریف آزمایش FSH و نحوه انجام آن
– تفسیر آزمایش FSH در زنان و عوامل مؤثر بر آن
– علائم بالا بودن هورمون FSH و عواقب آن
– نقش هورمون FSH در باروری و رابطه آن با تخمک‌گذاری
– مواردی که آزمایش FSH تجویز می‌شود و اهداف پزشک از این آزمایش

آزمایش FSH چیست؟

آزمایش FSH یک آزمایش خون است که میزان هورمون محرک فولیکول (FSH) را در بدن اندازه‌گیری می‌کند. این هورمون توسط غده هیپوفیز در مغز تولید شده و نقش مهمی در تولید و تکامل گامت‌ها (اسپرم یا تخمک) در زنان و مردان دارد. FSH در زنان باعث رشد و بلوغ فولیکول‌های حاوی تخمک در تخمدان‌ها می‌شود و در مردان باعث تحریک سلول‌های سرتولی بیضه به تولید اسپرم و پروتئین‌های متصل به آندروژن می‌شود. سطح FSH در بدن تحت تاثیر هورمون‌های دیگری از قبیل هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH)، هورمون لوتئین کننده (LH)، استروژن، پروژسترون و اینهیبین قرار دارد. سطح FSH در طول عمر نیز تغییرات مختلفی را نشان می‌دهد. پس از تولد، سطح FSH کمی بالا رفته و سپس کاهش می‌یابد. با رسیدن به بلوغ، سطح FSH دوباره افزایش پیدا کرده و با تغییرات چرخه قاعدگی یا منسترواسیون همراه است. با نزدیک شدن به دوران یائسگی، سطح FSH به شدت بالا رفته و پس از آن کاهش پیدا نمی‌کند.

برای انجام آزمایش FSH، نمونه خون شما با سوزن از یک ورید بازو گرفته می‌شود. معمولاً این آزمایش در روز سوم چرخه قاعدگی شما (روز سوم پس از شروع خونریزی) صورت می‌گیرد. گاهی نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، نسبت به نظر پزشک، ممکن است آزمایش FSH در روزهای دیگر چرخه یا همراه با آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش LH، استروژن، پروژسترون، تستوسترون، پرولاکتین و تیروئید انجام شود.

تفسیر آزمایش FSH در زنان

میزان هورمون FSH در خون شما می‌تواند بستگی به سن، جنسیت، چرخه قاعدگی و وضعیت هورمونی شما داشته باشد. برای تفسیر آزمایش FSH در زنان، باید مقادیر آن را با مقادیر نرمال مقایسه کرد. مقادیر نرمال FSH در زنان بستگی به فاز چرخه قاعدگی و سن شما دارد. به‌طور کلی، مقادیر نرمال FSH در زنان به شرح زیر است:

• – قبل از بلوغ: ۰ تا ۴.۰ mIU/mL
• – در دوران بلوغ: ۰.۳ تا ۱۰.۰ mIU/mL
• – زنانی که هنوز قاعدگی دارند: ۴.۷ تا ۲۱.۵ mIU/mL
• – فاز فولیکولار (روزهای اول تا چهاردهم چرخه): ۳.۵ تا ۱۲.۵ mIU/mL
• – فاز تخمک‌گذاری (روزهای پانزدهم تا هجدهم چرخه): ۴.۷ تا ۲۱.۵ mIU/mL
• – فاز لوتئال (روزهای نوزدهم تا بیست و هشتم چرخه): ۱.۷ تا ۷.۷ mIU/mL
• – دوران پس از قاعدگی (پس از سال‌های پس از قاعدگی): ۲۵.۸ تا ۱۳۴.۸ mIU/mL

بالابودن هورمون FSH در زنان معمولاً نشان‌دهنده کاهش عملکرد تخمدان‌ها و کمبود تخمک است. این موضوع می‌تواند به علل مختلفی باشد مانند:

• – رسیدن به سن یائسگی
• – سندرم کلینفلتر (به علت وجود کروموزوم X اضافی در سلول‌های جنسی)
• – عدم وجود تخمدان‌ها یا عملکرد نامناسب آن‌ها
• – آسیب به تخمدان‌ها

تفسیرآنلاین آزمایش FSH در زنان

برای تفسیر آزمایش FSH در زنان، باید به سطح FSH در خون و همچنین روز چرخه قاعدگی که آزمایش انجام شده است، توجه کرد. به طور کلی، سطح FSH در خون زنان بالغ بین ۴.۷ تا ۲۱.۵ mIU/mL (4.5 تا ۲۱.۵ IU/L) است. این سطح در روز اول چرخه قاعدگی (روز اول خونریزی) حدود ۳ تا ۸ mIU/mL (3 تا ۸ IU/L) است و با رسیدن به روز ۱۳ چرخه قاعدگی (روز قبل از تخمک‌گذاری) حدود ۴ تا ۲۵ mIU/mL (4 تا ۲۵ IU/L) می‌شود. پس از تخمک‌گذاری، سطح FSH کاهش پیدا کرده و حدود ۱.۵ تا ۹ mIU/mL (1.5 تا ۹ IU/L) می‌شود. در دوران یائسگی، سطح FSH به بیش از ۴۰ mIU/mL (40 IU/L) می‌رسد. سطح FSH در زنان می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی از قبیل سن، وزن، استفاده از داروهای هورمونی، بیماری‌های غددی و تناسلی و غیره باشد. برخی از موارد که سطح FSH در زنان بالا یا پایین باشد، عبارتند از:

سطح FSH بالا در زنان:

• – نزدیک شدن به دوران یائسگی
• – نارسایی تخمدان‌ها
• – سندرم کلاینفلتر (به دلیل وجود کروموزوم X اضافی در مردان)
• – عدم وجود تخمدان‌ها یا عملکرد نامناسب آن‌ها
• – آسیب به تخمدان‌ها در اثر بیماری، الکل، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
• – تومور های هیپوفیز

سطح FSH پایین در زنان:

• – عدم تولید تخمک کافی توسط تخمدان‌ها
• – کارکرد ناصحیح غده هیپوفیز
• – اختلال در غده هیپوتالاموس
• – وزن بسیار پایین
• – استفاده از داروهای هورمونی مانند استروژن، پروژسترون، پرولاکتین و غیره

علائم بالا بودن هورمون FSH

بالا بودن هورمون FSH معمولاً نشانه کاهش عملکرد تخمدان‌ها یا بلوغ زودرس است. برخی از علائم و نشانه‌های مربوط به بالا بودن هورمون FSH عبارتند از:

• – قاعدگی نامنظم یا خونریزی شدید و پیش‌بینی نشده در قاعدگی
• – کاهش مقادیر استروژن و پروژسترون
• – کاهش لذت جنسی و خشک شدن واژن
• – علائم گرگرفتگی قبل از قاعدگی (PMS)
• – علائم گرگرفتگی در دوران قاعدگی (PMDD)
• – علائم چکیدگی پستان (FBD)
• – علائم چکیدگی رحم (FAD)
• – علائم چکیدگی تخمدان (FOD)
• – علائم چکیدگی لوله رحم (FTD)
• – علائم چکیدگی رحم (FUD)
• – کاهش استحکام استخوان‌ها و خطر ابتلا به استئوپروز
• – کاهش فعالیت جسمانی و خستگی
• – افسردگی، اضطراب، تغییرات خلق و خو
• – بروز خصوصیات جنسی ثانویه در کودکان مثل رشد سیستم جنسی می شود.

نقش هورمون FSH در باروری

هورمون FSH یکی از عوامل مهم در باروری زنان و مردان است. این هورمون باعث رشد و بلوغ گامت‌ها (اسپرم یا تخمک) در زنان و مردان می‌شود و به تنظیم چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری در زنان کمک می‌کند. سطح مناسب FSH برای باروری در زنان بین ۶ تا ۱۰ mIU/mL (6 تا ۱۰ IU/L) و در مردان بین ۵ تا ۱۵ mIU/mL (5 تا ۱۵ IU/L) است. سطح بالا یا پایین FSH می‌تواند نشانه کاهش توانایی باروری باشد. سطح بالای FSH نشان می‌دهد که تخمدان‌ها یا بیضه‌ها به اندازه کافی پاسخگو به هورمون های هیپوفیز نیستند و نیاز به تحریک بیشتر دارند. سطح پایین FSH نشان می‌دهد که هیپوفیز یا هیپوتالاموس به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کنند و باعث کاهش تولید گامت‌ها می‌شود. سطح FSH را می‌توان با استفاده از آزمایش خون اندازه‌گیری کرد. برای افزایش شانس باروری، لازم است که علت اختلال در سطح FSH شناسایی و درمان شود. برخی از روش‌های درمان عبارتند از:

• – استفاده از داروهای هورمونی مثل کلومفین، لتروزول، گونادوتروپین‌ها، GnRH آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌ها
• – استفاده از روش‌های پرورش در لوله (IVF)، تزریق اسپرم به داخل تخمک (ICSI)، حمل جایگزین (surrogacy) و اهدای گامت
• – رعایت سبک زندگی سالم مثل کاهش استرس، تغذیه مناسب، ورزش منظم، خودداری از الکل، دخانیات و مواد مخدر
• – مصرف مکمل‌های غذایی مثل آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین E، DHEA و غیره

آزمایش FSH در چه مواردی تجویز می‌شود؟

آزمایش FSH معمولاً در چندین حالت تجویز می‌شود. برخی از این حالات عبارتند از:

• – بررسی علت عقب ماندگی جسمی یا جنسی
• – بررسی علت عقیمی یا ناباروری
• – بررسی علت قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی
• – بررسی علت خشک شدن واژن یا کاهش لذت جنسی
• – بررسی علت کاهش تمایل جنسی یا اختلال نعوظ
• – بررسی علت کاهش تولید اسپرم یا کیفیت آن
• – بررسی علت افزایش یا کاهش وزن
• – بررسی علت ریزش مو یا تغییر رنگ پوست
• – بررسی علت کاهش استحکام استخوان‌ها یا خطر ابتلا به استئوپروز
• – بررسی عملکرد غده هیپوفیز، هیپوتالاموس، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها
• – بررسی وجود تومور های هورمون‌دار در غده هیپوفیز، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها
• – بررسی وضعیت هورمونی در دوران یائسگی یا بلوغ زودرس
• – بررسی پاسخ به درمان‌های هورمونی یا روش‌های پرورش در لوله